Społeczna szkodliwość czynów z art. 200 §3 i §5 Kodeksu karnego

Zgodnie z art. 115 § 2 k.k. przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczność popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia. Warto przeanalizować niektóre z tych pojęć z perspektywy art. 200 § 3 i § 5 Kodeksu karnego.  

• Rodzaj i charakter naruszonego dobra. Warto podkreślić, że art. 200 § 3 i § 5 k.k. są przepisami realizującymi konstytucyjne prawo dziecka do ochrony przed demoralizacją (art. 72 Konstytucji). Dobrem chronionym przez art. 200 § 3 i § 5 k.k. jest obyczajność oraz prawo dzieci i młodzieży do niezakłóconego rozwoju psychoseksualnego. 
  
• Rozmiar wyrządzonej lub grożącej szkody. Oczywiście ten element wpływający na szkodliwość czynu należy odnosić do konkretnych przypadków. Niemniej jednak szkodę grożącą dzieciom, które stają się ofiarami omawianych przestępstw, należy analizować z perspektywy konsekwencji konsumpcji przez nie pornografii (patrz niżej). Warto podkreślić, że sam ustawodawca uznaje pornografię za treść szkodliwą dla dzieci i młodzieży. Zgodnie z art. 18 ust. 4 ustawy o radiofonii i telewizji "zabronione jest rozpowszechnianie audycji lub innych przekazów zagrażających fizycznemu, psychicznemu lub moralnemu rozwojowi małoletnich, w szczególności zawierających treści pornograficzne lub w sposób nieuzasadniony eksponujących przemoc".
• Postać zamiaru. Warto podkreślić, że przestępstwa z art. 200 § 3 i § 5 k.k. są zazwyczaj dokonywane z zamiarem bezpośrednim (przestępca chce popełnić czyn zabroniony, tj. rozpowszechniać treści pornograficzne w sposób niezabezpieczony przed dostępem osób poniżej 15. roku życia lub promować taką działalność). O zamiarze bezpośrednim będzie mowa również wtedy, gdy na stronie internetowej znajdą się ostrzeżenia typu "tylko dla dorosłych". Umieszczenie takich ostrzeżeń nie wpływa na to, że dany sposób rozpowszechniania umożliwia zapoznanie się z treściami pornograficznymi przez osoby poniżej 15 lat. Dla zaistnienia zamiaru bezpośredniego nie jest wymagane, aby sprawca chciał udostępnić treści pornograficzne małoletnim, gdyż rzeczywiste udostępnienie nie należy do znamion przestępstwa określonego w art. 200 § 3 k.k. in fine.
  
• Motywacja sprawcy. Motywacją sprawcy jest zazwyczaj osiąganie korzyści majątkowych z rozpowszechniania pornografii bez stosownych zabezpieczeń przed dostępem małoletnich. Korzyści takie niekoniecznie muszą polegać na uzyskiwaniu wynagrodzenia finansowego za sprzedawane treści, ale sam fakt, iż strona internetowa z treściami pornograficznymi jest często odwiedzana przez internautów, ma wymiar ekonomiczny, gdyż wpływa na jej rynkową atrakcyjność, choćby w kontekście pozyskiwania środków z emisji reklam na danej stronie.  
  

Należy przy tym podkreślić, że tzw. nagminność popełnianych czynów (tj. stan, w którym wielu sprawców popełnia podobne przestępstwa w określonym czasie) nie jest w żaden sposób okolicznością, która pozwala uznać, że czyn ma znikomą szkodliwość społeczną. Wręcz przeciwnie. Orzecznictwo sądowe podkreśla, że nagminność nie może być zaliczona do elementów rzutujących na społeczną szkodliwość czynu (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi – II AKa 9/14). Natomiast ustalenie, że dany czyn jest czynem nagminnym, może mieć wpływ na wymiar kary, a dokładniej na jej zaostrzenie (patrz następujące wyroki: wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 8 listopada 2012 r., II Aka 200/12; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2008 r., V KK 161/08; wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 7 lutego 2002 r., II AKa 16/02; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 4 lipca 2001 r., II AKa 106/01; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 1985 r., V KRN 199/85; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 20 lutego 2014 r., II AKa 9/14; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 16 lutego 2010 r., II AKa 7/10). Jak twierdzi M. Gabriel-Węglowski, w judykaturze dominuje pogląd, że nagminność danego typu przestępczości stanowi element oceniany z punktu widzenia prewencji generalnej. Linia ta utrzymuje się jednolicie od bardzo dawna (Nagminność czynu zabronionego jako podstawa zaostrzenia kary, M. Gabriel-Węglowski, 2014).

Pornografia internetowa jest zjawiskiem stosunkowo młodym, ale jej charakter czyni z niej poważne zagrożenie dla zdrowia i rozwoju dzieci i młodzieży. Wyrazem tego było umieszczenie po raz pierwszy postulatów dotyczących skutków konsumpcji pornografii przez dzieci i młodzież w Narodowym Programie Zdrowia na lata 2016–2020.

W dyskusjach na temat pornografii i jej skutków często mówi się, że istniała ona zawsze. To prawda. Należy jednak pamiętać, że mniej więcej od 10-15 lat przemysł pornograficzny i produkty, które on wytwarza, zmieniły się w sposób zasadniczy, co nakazuje podchodzić do tego zjawiska – szczególnie w kontekście ochrony dzieci i młodzieży – w zupełnie inny, nowy sposób. Na czym polega ta zmiana?

Po pierwsze, pornografia dostępna jest dla dzieci i młodzieży 24 godziny na dobę siedem dni w tygodniu. Po drugie, jest ona często darmowa, a więc nie ma bariery dostępu do niej. Po trzecie, w miejsce statycznych zdjęć z pism pornograficznych weszły filmy o wysokiej jakości i rozdzielczości, których nie da się w żaden sposób porównać czy to z literaturą pornograficzną, czy nawet z magazynami "dla dorosłych" w wersji drukowanej. Mózg człowieka inaczej odbiera tego typu przekazy – istotną różnicę czyni ilość bodźców w jednostce czasu (czytaj więcej o tym: Brutalność, łatwy dostęp i szybka zmiana planu). Po czwarte – i chyba najważniejsze – pornografia zbrutalizowała się i stała się o wiele bardziej obsceniczna. Obecnie główny nurt pornografii to nie sceny mniej lub bardziej dosłownego seksu, to sceny seksu wynaturzonego, uprzedmiotawiającego i brutalnego.

O społecznej szkodliwości czynów penalizowanych w art. 200 § 3 i § 5 świadczą głównie negatywne konsekwencje konsumpcji pornografii przez dzieci i młodzież. Do takich konsekwencji zaliczamy przede wszystkim:

• uzależniający charakter internetowej pornografii;
  
• związany z uzależnieniem efekt eskalacji, tj. efekt, który powoduje, że konsumenci pornografii szukają coraz bardziej ekstremalnych form pornografii;
  
• zmiany dokonujące się w mózgu konsumenta pornografii;
  
• wpływ pornografii na odczuwanie satysfakcji seksualnej i pojawianie się dysfunkcji seksualnych;
  
• kryzys w rodzinach dotkniętych problemem nałogowego oglądania pornografii;
  
• negatywne postrzeganie kobiet na skutek konsumpcji pornografii;
  
• inne konsekwencje.
  

Czytaj więcej o negatywnych konsekwencjach konsumpcji pornografii przez dzieci i młodzież.